هنر قصه و دانشی برای گذر از سوگ

غم و اندوه به‌عنوان یکی از هیجانات اصلی انسان، چیزی است که کودکان، همانند بزرگسالان از سنین بسیار کم آن را تجربه می‌کنند.
کودکان به این دلیل که به رشد کافی هیجانی نرسیده‌اند و هنوز در بیان آنچه در درون خود احساس می‌کنند پختگی لازم را ندارند، بعد از تجربهٔ «فقدان» به هر شکلی، ممکن است از روش‌های خاصی برای بیان سوگ خود استفاده کنند. ما به‌عنوان بزرگسال (والد، مربی، معلم و…) نیاز است که با این علائم آشنا شویم و به کودک خود کمک کنیم تا به تجربهٔ سالمی از این هیجان دست پیدا کند.

غم و اندوه می‌تواند در مورد چیزهایی مانند طلاق، بیماری همه‌گیر، مرگ عزیز، مرگ حیوان خانگی، دیدن سوگواری بزرگسالان در شرایط مختلف، تغییر محل زندگی و یا مهاجرت، ازدست‌دادن دوستان و… اتفاق بیفتد.

صحبت با کودکان در مورد غم و اندوه، مفهوم مرگ و فقدان

درست است که صحبت‌کردن با کودک در مورد مرگ دشوار است، ولی مهم است که با کودک خود صادق باشیم و به او کمک کنیم تا آنچه را که اتفاق افتاده است را درک کنند.
در این جا به برخی از راهکارهایی که برای منتقل کردن مفهوم مرگ و فقدان به کودکان به ما کمک می‌کند می‌پردازیم.

حقیقت را به روشی ساده و مستقیم بگویید
از کلمات ساده و قابل‌فهم برای کودکان استفاده کنید تا کاملاً آن را متوجه شوند و گیج نشوند.
برای مثال به‌صورت واضح از کلمهٔ مرگ یا مردن استفاده کنید نه فوت یا درگذشت.

استفاده از کتاب داستان و بازی
اگر کودک خیلی کوچک است، ممکن است استفاده از تصاویر، کتاب‌های داستان، اسباب‌بازی‌ها و بازی‌های مختلف برای توضیح آنچه اتفاق افتاده به شما کمک کند.

پاسخ روشن به سؤالات کودکان

کودکان کنجکاو هستند، بنابراین برای سؤالات مکرر آن‌ها آماده باشید و پاسخ‌های صادقانه و روشن بدهید.
سؤالاتی مثل:
. مادربزرگ برمی‌گردد؟
. تو هم می‌میری؟
. من هم می‌میرم؟
و…
از گفتن جملاتی مثل «او به سفر رفته است، او رفته است پیش خدا، به آسمان رفته است و…» خودداری کنید.
دقت کنید که کودکان هنوز درک درستی از رفتن بی‌بازگشت ندارند و این چیزی است که به‌مرور باید به او آموزش دهید. پس در نتیجه با گفتن چنین جملاتی کودک را در ابهام و انتظار برگشت کسی که ازدست‌داده نگه می‌دارید.

کمک از متخصص یا فردی قابل‌اعتماد

اگر آن‌قدر مضطرب هستید که نمی‌توانید به سؤالات کودک پاسخ دهید، از بزرگسال دیگری که شما و کودک به او اعتماد دارید بخواهید با او صحبت کند.

بیان احساسات خودتان

در موقعیت دشوار و تجربهٔ سوگ، خود شما به‌عنوان یک بزرگسال حتماً غمگین و برآشفته هستید. مهم است که وانمود نکنید که غمگین نیستید. احساسات خود را به کودک بیان کنید. این می‌تواند به کودک شما کمک کند که بتواند احساساتش را راحت‌تر با شما در میان بگذارد.

واکنش کودکان به غم و اندوه

کودک شما ممکن است در واکنش به سوگ خود علائم دیگری به جز علائم آشکار (مثل گریه و بی‌قراری) نشان دهد. مهم است که بادقت به بروز چنین علائمی، از یک متخصص کمک بگیرید.

گریه و بی‌قراری در حین بازی و لجبازی‌هایی که قبل از تجربهٔ سوگ، کمتر بروز می‌داده است.

تغییر در الگوهای خوردن، خواب و رفتار

تمایل به خوابیدن در رختخواب با یک بزرگسال

نشان‌دادن رفتارهای نوزادی مانند خیس کردن تخت یا مکیدن انگشت شست

بروز خشم افراطی

احساس نیاز به لمس یا در آغوش گرفته‌شدن

احساس منفی نسبت به خود و ازدست‌دادن اعتمادبه‌نفس

عدم تمرکز و انرژی در مدرسه یا مهدکودک

احساس مسئولیت نسبت به اندوه والدین خود

مهم است بدانیم علاوه بر این که کودکان می‌توانند از سنین کم غم و اندوه را حس و تجربه کنند، متوجه می‌شوند که آیا والدین یا سایر بزرگسالان هم غمگین هستند یا نه. این که گاهی ما کودکان را در تشخیص چنین مواردی دست‌کم می‌گیریم باعث می‌شود که امکان تجربهٔ سالم هیجانات منفی از آن‌ها گرفته شود. با تصور این که کودک متوجه شرایط پیش‌آمده نیست گاهی صدمات جبران‌ناپذیری به او وارد می‌کنیم.
در میان گذاشتن احساس غم و اندوه و فقدان خود با کودک می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا بفهمند چرا شما غمگین هستید و متوجه شوند که ناراحتی و ابراز ناراحتی اصلاً چیز بدی نیست.

یکی از شایع‌ترین مواردی که بعد از تجربهٔ فقدان به سراغ کودکان می‌آید احساس نگرانی در مورد مرگ والدین یا خودش است.
به آن‌ها اطمینان دهید که همه در امنیت هستند و مطمئنش کنید که در مواقع غم و اندوه از آن‌ها مراقبت می‌کنید.

چگونه می‌توانیم به کودک کمک کنیم؟

به کودک بگویید:
مرگ دائمی است.
یادگیری این امر به آن ها اجازه می‌دهد تا سوگ را تمام و کمال تجربه کنند، نه اینکه منتظر بازگشت آن شخص یا حیوان خانگی باشند.

تمام کارکردهای زندگی در زمان مرگ به پایان می‌رسد.
این به آن‌ها امکان می‌دهد بدانند که عزیزشان رنج نمی‌برد.

همه موجودات زنده در نهایت می‌میرند.
این مقداری از احساس گناه و شرمی که بچه‌ها می‌توانند داشته باشند را کاهش می‌دهد.

دلایل فیزیکی وجود دارد که باعث می‌شود کسی بمیرد.
قلب می‌ایستد و بدن نمی‌تواند مثل گذشته کار کند. این مورد هم مثل مورد قبلی به کاهش احساس گناه کودک کمک می‌کند.

همچنین کودکان را در مراسم‌های یادبود و یا خاک‌سپاری راه دهید. ممکن است تصور اکثریت بر این باشد که چنین مراسم‌هایی مناسب کودکان نیست و همین موضوع باعث شود آن‌ها را از این مراسم‌ها دورنگه دارید. ولی کودکان نیاز دارند برای تکمیل تجربهٔ خود در چنین مراسم‌هایی حضور داشته باشند. البته این مورد در شرایط خاص ممکن است استثنائاتی هم داشته باشد که بهتر است با متخصص مطرح شود؛ ولی به‌صورت کلی کودک نیاز دارد که در این موقعیت قرار بگیرد و درک کامل‌تری نسبت به این موضوع پیدا کند.

تاب‌آوری

تاب‌آوری یک کودک ارتباط زیادی با عزت‌نفس او دارد.
اینکه چه احساسی نسبت به خود دارند. چه چیزی می‌دانند که دارند و می‌توانند به آن تکیه کنند.
و چه کارهایی می‌توانند به‌خوبی انجام دهند.
و چه کسانی حامی و مراقب او هستند.
همگی در تاب آوری کودک ما در شرایط بحرانی و دشوار کمک‌ کننده است.

راه‌هایی برای کمک به ایجاد تاب‌آوری

به کودکان اطمینان دهید که در کنارش هستید و او امن است.
به آن‌ها بگویید که دوست‌داشتنی هستند و دوست داشته می‌شوند.
به آن‌ها اطمینان دهید که مقصر مرگ فرد نیستند.
اگر مرگ در مورد مراقبین کودک اتفاق افتاده است، در مورد افرادی که از آن‌ها مراقبت خواهند کرد و افرادی که می‌توانند به آنها اعتماد کنند توضیح دهید.
به آن‌ها بگویید چرا برای شما خاص و مهم هستند.
به کودکان پیام‌های واضح، ثابت و صادقانه بدهید.
وقتی می‌خواهند صحبت کنند، سؤال بپرسند یا در آغوش بگیرند، مانع آن‌ها نشوید و توضیح دهید که همیشه کسی در کنار آن‌ها است.
به سؤالات آنها صادقانه و با زبانی مناسب برای سن آن‌ها پاسخ دهید.
روتین‌های آشنا را ادامه دهید. این مورد احساس امنیت کودک را افزایش می‌دهد.
وقتی نیاز به بیرون رفتن دارید، به آنها اطلاع دهید که چه زمانی برمی‌گردید.
افکار و احساسات خود را حتماً با او در میان بگذارید.
او را در فهمیدن آنچه اتفاق می‌افتد جدی بگیرید.
به آن‌ها کمک کنید تا بدانند هر آنچه که احساس می‌کنند خوب و قابل‌بیان است.
به آنها کمک کنید تا خشم خود را به‌گونه‌ای ابراز کنند که به آنها و دیگران آسیب نرساند.
راه‌هایی بیابید که به آن‌ها کمک کنید تا خاطرات فردی را که مرده است را حفظ و یادآوری کنند.
کودکان را در کارها درگیر کنید و نظرات آن‌ها را مهم بشمارید.
از آن‌ها بپرسید که چه فکر می‌کنند و به دیدگاهشان در مورد چیزهایی که بر آن‌ها تأثیر می‌گذارد گوش دهید.
آن‌ها را تشویق کنید تا از کمک به دیگران لذت ببرند، بدون اینکه انتظار داشته باشید مسئولیت یک بزرگسال را بر عهده بگیرند.
کودکان را تحسین و تشویق کنید و اجازه دهید کاری را رهبری کنند.
نشان دهید که به آن‌ها ایمان دارید و برای کارهایی که انجام می‌دهند و کارهایی که مدیریت می‌کنند تحسین می‌شوند.
به آن‌ها اطمینان دهید که خندیدن، بازی و سرگرمی هیچ منافاتی با غم و اندوهشان ندارد و نباید احساس گناه داشته باشند.
امید به آینده را تاحدامکان در آن‌ها تقویت کنید.
به کودکان کمک کنید تا بفهمند که تغییرات بخشی از زندگی است و این نحوه مدیریت تغییرات است که تفاوت ایجاد می‌کند.
علایق و بحث در مورد اهداف و آنچه می‌خواهند در زندگی انجام دهند را گوش دهید و آن‌ها را تشویق کنید.
شما یک الگو برای کودکان خود هستید.
می‌توانید با اختصاص‌دادن زمان برای خود و نداشتن توقعات زیاد از خودتان به آن‌ها هم نشان دهید که برای خود ارزش قائل هستید. زمانی که شما هم سوگوار هستید، تلاش برای برآورده‌کردن تمام نیازهای کودکتان می‌تواند بسیار دشوار باشد.
با خودتان مهربان باشید و سعی نکنید یک «ابر پدر و مادر» باشید.
بدانید که سوگ درحالی‌که عمیقاً تجربه‌ای دردناک است؛ ولی بر آنچه کودکان می‌توانند در همهٔ زندگی با آن کنار بیایند تأثیر می‌گذارد.

در نهایت لازم به ذکر است که شنیدن و همدلی مؤثر بهترین راه برای پذیرش و تاب‌آوری است. چه برای کودکان و چه بزرگسالان.
همهٔ ما به‌خوبی می‌دانیم اجتناب از تجربیات سخت و رنج‌های زندگی ناممکن است. چه خوب است که با ایجاد آگاهی و همدلی و ارتباط مؤثر با یکدیگر به پذیرش آنچه اجتناب‌ناپذیر است کمک کنیم و خود و کودکمان را برای زیستنی واقع‌بینانه آماده کنیم.
به امید این که همه ی کودکان از تجربیاتی سالم در همه ی ابعاد زندگی بهره مند شوند.

*داستان پری شکرا و کبوترهای غمگین، در مورد کبوتر کوچولوهایی است که پدربزرگ دوست‌داشتنی خود را از دست داده‌اند.
در این داستان پری شکرا در نقش تسهیلگر وارد می‌شود و به کبوتر کوچولوها کمک می‌کند تا درک و تجربهٔ بهتری از سوگ داشته باشند. شنیدن این داستان به انتقال بهتر همهٔ موارد فوق به کودک شما کمک می‌کند.

لینک داستان:

http://b2n.ir/h46689

گردآورنده: الهه جودکی

خوشحال می‌شیم نظرت رو بدونیم.